Akreditif Savaş Yayınevi

Akreditif Savaş Yayınevi

Uluslararası Ticarette Ödeme Aracı Olarak
Akreditif
Prof.Dr. Vahit Doğan

Önsöz

Farklı ülkelerde yaşayan tacirler arasındaki ticarî ilişkilerde bir kısım
problemler yaşanmaktadır. İhracatçı için sattığı malın bedelini zamanında
alması, ithalatçı için ise, bedelini ödediği malın zamanında ve sözleşmeye
uygun olarak ifa edilmesi önemlidir. Uluslararası ticaretin her geçen gün
gelişmesi ve yaygınlaşmasına rağmen, taraflar arasındaki güven bunalımı tam olarak bertaraf edilebilmiş değildir. Güven bunalımının bertaraf edilmesinin şartlarından birisi ve belki de en önemlisi, tarafların yükümlülüklerini aynı anda ve karşılıklı olarak ifa etmeleridir. Ancak mesafeli satımlarda, edimlerin karşılıklı olarak aynı anda ifa edilmesinde fiili imkânsızlık bulunmaktadır. Tarafların edimlerini karşılıklı ve aynı anda ifa etmelerinin önündeki engellerin kaldırılmasının fiilen imkânsız olması, milletlerarası ticaretle uğraşan tacirlerin oluşturduğu Milletlerarası Ticaret Odasını (MTO) çözüm arayışlarına sevk etmiştir. Bu bağlamda, ödeme yöntemlerinden hareketle, özellikle akreditif ile bir çözüme ulaşılması akla gelmektedir. Akreditifte, satıcının gönderdiği malların sözleşmeye uygun olduğunu tevsik eden belgeler, ilişkiye taraf olmayan bir banka veya özel finans kurumuna ibraz edilmekte, banka da alıcının vekili sıfatı ile satıcıya satış bedelini ödemektedir. Bu şekilde bir nevi, edimler karşılıklı ve aynı zamanda ifa edilmiş olacağından, taraflar arasındaki güven bunalımı da önemli ölçüde bertaraf edilmiş olmaktadır.

Akreditife ilişkin kurallar, MTO tarafından Birörnek Kurallar şeklinde
düzenlenmiş ve günümüzde hemen bütün ülke bankalarınca kabul görmüştür. Pozitif geçerliliği olmayan bu kuralların uygulanma gerekçeleri hususunda doktrinde farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Tabii ki, MTO tarafından düzenlenen bu tür kuralların ilişkinin bütün boyutlarını nazara alan kapsamlı bir düzenleme olduğu söylenemez. Düzenleme dışı bırakılan hususlarda, kanunlar ihtilâfı kurallarından hareketle tespit edilecek yetkili hukuk uygulama alanı bulacaktır. Bu sebeple, MTO’nun akreditife ilişkin düzenlemeleri yanında, milletlerarası özel hukuk problemlerini de kapsamlı olarak ele alıp incelemeye çalışacağız.

MTO, 2007 yılında 500 sayılı ABK’yı yürürlükten kaldırıp 600 sayılı
kuralları yayımlamıştır. 2013 yılında, 745 nolu Milletlerarası Standart Bankacılık Uygulaması’nı (ISBP) yayımlamıştır. Bu basıda, 600 sayılı kurallar ve bu kurallar bağlamında MTO tarafından güncellenen tali kurallar ele alınacaktır.

Bu basıda da güncel yargı kararlarını ele alıp incelemeye çalıştık. Bu
vesile ile yayımlanmamış kararların temininde yardımlarını esirgemeyen değerli dostlarıma bir kez daha teşekkür ediyorum.

İÇİNDEKİLER

Önsöz .......................................................................................................................... v
İçindekiler ................................................................................................................. vii
Kısaltmalar ............................................................................................................... xxi
GİRİŞ ..................................................................................................................... 1
Birinci Bölüm
MİLLETLERARASI TİCARETTE AKREDİTİFİN ANLAMI VE UYGULAMA ALANI ..... 5
§ 1. KAVRAM ............................................................................................ 5
§ 2. AKREDİTİFİN HUKUKÎ NİTELİĞİ ............................................................ 8
I. Havale Görüşü ...................................................................................... 8
II. İtibar Mektubu - Kredi Mektubu Görüşü .............................................. 9
III. Birden Çok Bağımsız Sözleşme Görüşü ................................................. 9
§ 3. ABK’NIN TARİHİ GELİŞİMİ VE HUKUKÎ NİTELİĞİ .................................. 10
I. Tarihi Gelişim ...................................................................................... 10
II. ABK’nın Hukukî Niteliği ....................................................................... 12
A. Hukuk Normu Görüşü .................................................................... 13
B. Örf Ve Adet Görüşü ....................................................................... 14
C. Ticarî Teamül Görüşü ..................................................................... 14
D. Genel İşlem Şartı Görüşü ............................................................... 16
E. Kendine Özgü Nitelik Görüşü ......................................................... 16
F. LexMercatoria Görüşü ................................................................... 17
III. MTO Kurallarının Uygulanması ........................................................... 19
§ 4. AKREDİTİFİN FONKSİYONLARI ........................................................... 19
I. Ödeme Fonksiyonu ............................................................................. 19
II. Teminat Fonksiyonu ........................................................................... 21
A. Lehtar Bakımından ......................................................................... 21
B. Akreditif Amiri Bakımından ........................................................... 23
III. Kredi Fonksiyonu ................................................................................ 24
§ 5. AKREDİTİFİN GÖRÜNÜM ŞEKİLLERİ ................................................... 24
I. Basit Akreditif - Belgeli Akreditif ......................................................... 25
A. Basit Akreditif ................................................................................ 25
B. Belgeli Akreditif ............................................................................. 26
II. Sorumluluk Kıstasına Göre Akreditif Şekilleri ..................................... 26
A. Dönülebilir Akreditif ...................................................................... 27
B. Dönülemez Akreditif ...................................................................... 30
1. Teyitli Dönülemez Akreditif ....................................................... 31
2. Teyitsiz Dönülemez Akreditif ..................................................... 32
III. Ödeme Şekline Göre Yapılan Ayırım ................................................... 34
A. İbrazda Ödemeli Akreditif .............................................................. 34
B. Ön Ödemeli Akreditif ...................................................................... 34
C. Vadeli Ödemeli - Ertelemeli Ödemeli Akreditif .............................. 35
IV. Banka Uygulamasında Kullanılan Akreditif Usulleri ............................ 37
A. Yenilenen (Revolving-Rotatif) Akreditif ......................................... 37
B. Sırt Sırta Akreditif .......................................................................... 38
C. Devredilebilir - Devredilemez Akreditif ......................................... 39
D. Teminat Akreditifleri ...................................................................... 41
1. Tanım Ve Uygulama Alanı ........................................................ 42
a. Tanım ................................................................................... 42
b. Uygulama Alanı ................................................................... 42
2. Teminat Akreditiflerinin Kuruluşu ............................................ 43
3. Teminat Akreditiflerinden Doğan Borcun Ödenmesi ............... 44
a. Teminat Akreditiflerinin Ödenmesi ..................................... 45
b. Teminat Akreditiflerinin Devri ............................................. 49
İkinci Bölüm
AKREDİTİF İLİŞKİSİNİN TARAFLARI .............................................................. 53
§ 6. AKREDİTİFİN TARAFLARI ................................................................... 54
I. Akreditif Amiri (Alıcı - İthalatçı) .......................................................... 54
II. Lehtar (Satıcı - İhracatçı) ..................................................................... 55
III. Akreditif Bankası ................................................................................. 55
IV. Diğer Bankalar..................................................................................... 56
§ 7. TARAFLARIN EHLİYETİ ...................................................................... 57
I. Gerçek Kişilerin Ehliyetinin Tâbi Olduğu Hukukun Tespiti .................. 57
II. Tüzel Kişilerin Ehliyetinin Tâbi Olduğu Hukukun Tespiti ..................... 59
III. Temsil Yetkisi Ve Geçerliliği ................................................................ 64
Üçüncü Bölüm
AKREDİTİF İLİŞKİSİNİN KURULUŞU .............................................................. 69
§ 8. TARAFLAR ARASINDAKİ SÖZLEŞMENİN KURULUŞU ........................... 69
I. Amir İle Lehtar Arasındaki İlişki (Temel İlişki) ..................................... 70
A. Genel Olarak .................................................................................. 70
B. Temel İlişki - Akreditif İlişkisi.......................................................... 73
II. Amir ile Banka Arasındaki İlişki ........................................................... 76
A. Akreditif Talebinin Hukukî Niteliği ................................................. 76
B. Sözleşmenin Kuruluşu .................................................................... 78
1. Genel Olarak ............................................................................. 78
2. Akreditif Talebinin İçeriği ......................................................... 81
3. Akreditif Talebinin Ve Sözleşmenin Şekli.................................. 83
C. Sözleşmenin Yürürlüğe Girmesi ..................................................... 84
D. Amirin Talimatının İçeriği............................................................... 85
1. Lehtar ....................................................................................... 87
2. Malın Özellikleri Ve Miktarı ...................................................... 88
3. Akreditif Bedeli Ve Ödeme Parası ............................................ 90
4. Ödeme İçin Gerekli Belgeler ..................................................... 92
5. Taşımaya İlişkin Şart ................................................................. 93
a. Genel Olarak ........................................................................ 93
b. Kısmî Taşıma ........................................................................ 94
c. Parti Parti Taşıma ................................................................ 95
6. Akreditifin Geçerlik Süresi ........................................................ 96
7. Akreditifin Niteliği ..................................................................... 97
8. Diğer Bankalarla İlişki ............................................................... 98
9. Akreditifin Devredilebilirliği ...................................................... 99
10. Yükleme Yeri Ve Tarihi ........................................................... 100
11. Ödeme Şekli Ve Zamanı ......................................................... 101
12. Özel Hükümler ....................................................................... 101
E. Akreditif Talebinden Cayma ........................................................ 102
III. Akreditif Bankası İle Lehtar Arasındaki İlişki ..................................... 103
A. Genel Olarak ................................................................................ 103
B. Akreditif Sözleşmesinin Kuruluşu ................................................ 104
1. Milletlerarası Unsur Taşıyan Sözleşmelerin Kuruluşu ............ 104
2. Akreditif Sözleşmesinin Kuruluşu ........................................... 108
a. Akreditif Bankasına Yapılan Talebin Eksik Olması ............. 108
b. Muhabir Bankaya Yapılan Talebin Eksik Olması ................ 108
aa. Muhabir Bankanın Lehtara Bilgi Vermesi .................. 109
bb. Akreditif Bankasının Ön İhbarı ................................... 110
cc. Sözleşmenin Kurulması .............................................. 111
dd. Sözleşmenin Şekli ...................................................... 113
ee. Akreditif Sözleşmesinin Kurulduğu An....................... 116
3. Akreditif Sözleşmesinde Değişiklik Yapılması ......................... 120
C. Akreditif Sözleşmesinin Yürürlüğe Girmesi ................................. 123
D. Akreditiften Doğan Borcun Hukukî Niteliği ................................. 124
IV. Bankalar Arasındaki İlişki .................................................................. 125
Dördüncü Bölüm
AKREDİTİFE UYGULANACAK HUKUKUN TESPİTİ ......................................... 127
§ 9. PROBLEMİN TESPİTİ ........................................................................ 128
I. Yabancı Unsur ................................................................................... 128
II. Temel İlişki - Akreditif İlişkisi ............................................................. 130
§ 10. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİNDE YETKİLİ
HUKUKUN TESPİTİ ........................................................................... 132
I. Sübjektif Bağlama (Taraf İradelerine Göre Yetkili Hukukun Tespiti) 133
A. Hukuk Seçiminin Yapılış Şekli ....................................................... 134
1. Açık irade beyanı İle hukuk seçimi ......................................... 134
2. Zımnî İrade Beyanı İle Hukuk Seçimi ...................................... 135
3. Farazi Hukuk Seçimi ................................................................ 136
B. Hukuk Seçiminin Meydana Gelmesi Ve Geçerliliği ...................... 137
1. Şeklî Geçerlilik ........................................................................ 137
2. Maddi Geçerlilik...................................................................... 138
C. Hukuk Seçiminin Sınırları ............................................................. 139
1. Seçilebilecek Hukuk Düzenleri Bakımından ............................ 139
a. Millî Hukuk Düzenleri ........................................................ 139
b. Millî Karaktere Sahip Olmayan Sistem Veya
Prensiplerin Seçimi ............................................................ 140
aa. Kavram ....................................................................... 143
aaa. Genel Hukuk Prensipleri .................................. 143
bbb. LexMercatoria ................................................. 145
bb. Millî Karaktere Sahip Olmayan Sistem Veya
Prensiplerin Uygulanması .......................................... 147
aaa. Millî Mahkemelerce Uygulanması ................... 147
bbb. Hakem Mahkemelerince Uygulanması ........... 151
2. Belirli Sözleşme Tipleri Bakımından Hukuk
Seçiminin Sınırlanması ............................................................ 154
D. Kısmî Hukuk Seçimi ...................................................................... 154
E. Hukuk Seçiminin Zamanı ............................................................. 155
II. Objektif Esaslara Göre Yetkili Hukukun Tespiti................................. 156
A. Sıkı İlişkili Yer Hukukuna Bağlama ............................................... 158
B. Sıkı İlişkili Yer Hukuku Lehine Karineler ....................................... 160
§ 11. AKREDİTİFTE YETKİLİ HUKUKUN TESPİTİ ........................................... 162
I. Taraflar Arasındaki İlişkinin Vasıflandırılması ................................... 163
A. Vasıflandırmada Çözüm Önerileri ................................................ 164
B. Akreditif Bakımından Vasıflandırma Problemi ............................ 165
II. Temel İlişkiye Uygulanacak Hukukun Tespiti .................................... 166
III. Amir İle Banka Arasındaki İlişkiye Uygulanacak Hukukun Tespiti ..... 166
IV. Akreditif Bankası İle Lehtar Arasındaki İlişkiye
Uygulanacak Hukukun Tespiti........................................................... 170
A. Akreditif Bankasının Doğrudan Sözleşme Yapması ..................... 171
B. Akreditif Bankasının İkinci Banka Aracılığı İle
Sözleşme Yapması ....................................................................... 172
1. Muhabir Banka ....................................................................... 172
2. Ödeme Bankası ....................................................................... 173
a. Ödeme Bankasının Yerleşim Yeri Hukukuna Bağlama....... 173
b. Akreditif Bankasının Yerleşim Yeri Hukukuna Bağlama .... 174
c. Görüşümüz ........................................................................ 175
3. Teyit Bankası ........................................................................... 177
V. Bankalar Arasındaki İlişkiye Uygulanacak Hukukun Tespiti................. 179
Beşinci Bölüm
TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ................................................................ 181
§ 12. TEMEL İLİŞKİ SEBEBİ İLE TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ .................. 181
I. Alıcının Yükümlülükleri ..................................................................... 181
A. Akreditif Açtırma Yükümlülüğü ................................................... 182
1. Genel Olarak ........................................................................... 182
2. Akreditifin Hiç Veya Kurallara Uygun Olarak Açılmaması ...... 186
a. Akreditifin Alıcının Kusuru İle Açılmaması ......................... 186
b. İfa İmkânsızlığı Sebebi İle Akreditifin Açılmaması ............. 187
B. Akreditife Uygun Dokümanların Kabulü ...................................... 194
II. Satıcının Yükümlülükleri ................................................................... 194
A. Akreditife Uygun Belgelerin İbrazı ............................................... 195
B. Belge İbrazında Temerrüt ............................................................ 196
§ 13. AMİR İLE BANKA ARASINDAKİ İLİŞKİDE TARAFLARIN
YÜKÜMLÜLÜKLERİ .......................................................................... 198
I. Bankanın Yükümlülükleri .................................................................. 198
A. Akreditifin Açılması Ve İhbarında Bankanın Yükümlülüğü .......... 198
1. Akreditif Talebinde Bulunan Tarafa (Amir)
Danışmanlık Yapma Yükümlülüğü .......................................... 198
2. Lehtar İle Akreditif Sözleşmesi Yapma Yükümlülüğü ............. 201
3. Talimata Ve Akreditif Şartlarına Uyma Yükümlülüğü ............. 203
B. Belgelerin Kabulünde Bankanın Yükümlülükleri .......................... 205
1. İnceleme Yükümünün Konusu ................................................ 205
2. İnceleme Yükümlülüğünün Kapsamı Ve
Belgeye Bağlılık Esası .............................................................. 207
a. Belgeye Bağlılık Esası ......................................................... 207
b. Belgelerin İncelenmesinde Bankanın Özen
Yükümlülüğü ...................................................................... 208
C. Akreditif Bedelini Ödeme Yükümlülüğü ...................................... 208
D. İkinci Bankanın Seçiminden Dolayı Yükümlülük .......................... 210
1. İkinci Bankanın Akreditif Amiri Tarafından Seçilmesi ............. 210
2. İkinci Bankanın Akreditif Bankasınca Seçilmesi ...................... 211
II. Amirin Yükümlülükleri ...................................................................... 212
§ 14. İKİNCİ BANKANIN KATILMASI HÂLİNDE TARAFLARIN
YÜKÜMLÜLÜKLERİ .......................................................................... 213
I. Akreditif Bankasının Yükümlülükleri ................................................. 213
II. Muhabir Bankanın Yükümlülükleri ................................................... 214
A. Muhabir Bankanın Amire Karşı Yükümlülükleri ........................... 214
B. Muhabir Bankanın Akreditif Bankasına Karşı Yükümlülükleri ..... 215
C. Muhabir Bankanın Lehtara Karşı Yükümlülükleri ........................ 217
III. Teyit Bankasının Yükümlülükleri ....................................................... 220
A. Teyit Bankasının Akreditif Bankasına Karşı Yükümlülükleri ......... 221
B. Teyit Bankasının Lehtara Karşı Yükümlülükleri ............................ 224
IV. Görevli Bankanın Yükümlülükleri ...................................................... 228
A. Görevli Bankanın Akreditif Bankasına Karşı Yükümlülükleri ........ 229
B. Görevli Bankanın Lehtara Karşı Yükümlülükleri........................... 231
V. Rambursman Bankasının Yükümlülükleri ......................................... 232
A. Rambursman Bankasının Akreditif Bankasına Karşı
Yükümlülükleri ............................................................................. 233
B. Rambursman Bankasının Ödeme Bankasına Karşı
Yükümlülükleri ............................................................................. 234
§ 15. MÜCBİR SEBEPLERİN TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİNE ETKİSİ ........ 234
I. Temel İlişki Sebebi İle Ortaya Çıkan Mücbir Sebebin
Akreditife Etkisi ................................................................................. 235
II. Mücbir Sebebin Amir İle Banka Arasındaki İlişkiye Etkisi ................. 235
III. Mücbir Sebebin Lehtar İle Banka Arasındaki İlişkiye Etkisi ............... 236
A. İbraz Aşamasında Mücbir Sebebin Ortaya Çıkması ..................... 237
1. İbraz Bankasının Mücbir Sebepten Etkilenmesi ..................... 237
2. Lehtarın Mücbir Sebepten Etkilenmesi .................................. 237
B. Ödeme Talebinden Sonra Mücbir Sebebin Ortaya Çıkması ... 23
Altıncı Bölüm
BELGELERİN İBRAZI VE İBRAZA BAĞLANAN SONUÇLAR .............................. 239
§ 16. BELGELERİN İBRAZI ........................................................................... 239
I. İbraz Edilmesi Gerekli Belgeler ......................................................... 240
A. Belgelerin Nitelikleri .................................................................... 240
1. Belgelerin Orijinal Olması ....................................................... 242
2. Belgelerin İmzalanması ........................................................... 244
3. Belgelerin Onaylanması .......................................................... 245
4. Belgelerin Düzenlenme Tarihi ................................................ 245
B. Belgelerin Türleri ......................................................................... 246
1. Ticarî Faturalar........................................................................ 246
2. Taşıma Belgeleri ..................................................................... 250
a. Konişmento ....................................................................... 252
aa. Limandan Limana Taşıma Belgesi .............................. 252
bb. Aktarmalı Taşıma Belgesi ........................................... 254
b. Çarter Parti Konişmentosu ................................................ 254
c. Çok Şekilli Taşıma Belgesi .................................................. 255
d. Hava Yolu Taşıma Belgesi .................................................. 255
e. Karayolu, Demiryolu Ve Karasal Suyolu Taşıma Belgesi ........ 256
f. Kurye Alındısı, Posta Alındısı Veya Postalama Sertifikası ...... 256
3. Sigorta Belgeleri ..................................................................... 256
a. Genel Olarak ...................................................................... 256
b. Sigorta Belgelerinin Kabulü İçin Öngörülen Şartlar ........... 257
4. Sair Belgeler ............................................................................ 259
II. Lehtar Ya Da Üçüncü Şahıs Tarafından İbraz .................................... 260
III. Kısmî İbraz ......................................................................................... 261
IV. İbraz Yeri Ve Süresi ........................................................................... 262
A. İbraz Yeri ...................................................................................... 262
1. İbraz Bankasının Tespiti .......................................................... 263
2. İbrazın Yapılacağı Şubenin Tespiti .......................................... 265
B. İbraz Süresi .................................................................................. 266
C. Akreditifte Vade ........................................................................... 267
§ 17. BANKALARIN İBRAZ EDİLEN BELGELERİ İNCELEME YÜKÜMÜ ............. 268
I. İnceleme Yükümü Olan Bankalar ...................................................... 269
A. Görevli Bankanın İnceleme Yükümü ............................................ 269
B. Teyit Bankasının İnceleme Yükümü ............................................. 272
C. Akreditif Bankasının İnceleme Yükümü ....................................... 273
II. İnceleme Yükümünün Temeli ........................................................... 274
A. Akreditifin Temel İlişkiden Ve Karşılık İlişkisinden Bağımsızlığı ........ 274
B. Dış Görünüş İtibarıyla Akreditif Şartlarına Uygunluk ................... 276
C. Makul Özenle İnceleme ............................................................... 278
III. İnceleme Yükümünün Ölçüsü ........................................................... 285
A. Dış Görünüş İtibarıyla İnceleme - Yorum Kuralları ...................... 285
B. Veri İçeriğinin İncelenmesinde Milletlerarası Standard
Bankacılık Uygulamasının Nazara Alınması ................................. 289
C. Belgelerin Uyumu ........................................................................ 290
1. Sayısal Uyum (Belgelerin Tamlığı) .......................................... 290
2. İçerik Uyumu .......................................................................... 292
D. İnceleme Süresi............................................................................ 293
§ 18. İBRAZIN SONUÇLARI ....................................................................... 295
I. Uygun Olmayan İbraz ....................................................................... 296
A. Rezerv Koyma .............................................................................. 296
B. Haklı Sebeplerle Red .................................................................... 299
1. Vadeden Sonra İbraz .............................................................. 299
2. Eksik Belge İbrazı .................................................................... 301
a. Genel Olarak ...................................................................... 301
b. Eksik Belge İbrazına Rağmen Kabul İmkânı ....................... 303
aa. Eksik Belgelerin Banka Garantisi İle
Güvenceye Alınması .................................................. 303
bb. Şartlı Ödeme .............................................................. 306
C. Haksız Sebeplerle Ret .................................................................. 308
1. Akreditif Şartlarına Uygun Belge İbrazına Rağmen
Bankanın Reddi ....................................................................... 308
2. Kabulden Cayma ..................................................................... 309
II. Belgelerin Kabulü .............................................................................. 311
Yedinci Bölüm
AKREDİTİFİN ÖDENMESİ ........................................................................... 313
§ 19. AKREDİTİF BEDELİNİN ÖDENMESİ ..................................................... 313
I. Nakdi Ödeme .................................................................................... 314
A. İbrazda Ödeme ............................................................................ 315
B. Ön Ödeme..............................................