Savaş Alman Siyasal Sistemi Savaş Yayınları

Savaş Alman Siyasal Sistemi Savaş Yayınları

Alman Siyasal Sistemi ve
Devlet Erklerinin İç İçeliği

Devlet • Toplum • Hukuk • Kurumlar

Das politische System Deutschlands
und seine engverzahnte Staatsgewalt

Staat • Gesellschaft • Recht • Institutionen

İhsan Yılmaz BAYRAKTARLI

İÇİNDEKİLER / INHALTSANGABE

1. TAKDİM • VORWORT ................................................................xiv

2. KISALTMALAR • ABKÜRZUNGEN............................................... XXİ

3. GİRİŞ • EINFÜHRUNG ...................................................................1

4. DEMOKRASİNİN TEMEL İLKELERİ •

GRUNDELEMENTE DER DEMOKRATIE..............................................5

4.1. KATILIMCI DEMOKRASİ VE MEŞRUİYET •

PARTIZIPATION UND LEGITIMATION .......................................7

4.2. HUKUK DEVLETİ • RECHTSSTAAT ......................................10

4.3. ERKLER AYRILIĞI • GEWALTENTEILUNG............................18

4.3.1. TARİHSEL SÜREÇ •

HISTORISCHER RÜCKBLICK ......................................19

4.3.1.1. Eflatun ve Aristoteles •

4.3.1.2. Polybios....................................................22

4.3.1.3. Cicero .....................................................25

4.3.1.4. John Locke ..............................................29

4.3.1.5. Montesquieu ............................................31

4.3.2. ERKLER AYRİLİGİ KURAMİNA GETİRİLEN

ELEŞTİRİLER •

KRITIK DER GEWALTENTEILUNG ...............................37

4.3.3. YATAY ERKLER AYRILIĞI •

HORIZONTALE GEWALTENTEILUNG ...........................40

4.3.4. DİKEY ERKLER AYRILIĞI •

VERTIKALE GEWALTENTEILUNG ...............................44

4.3.5. DÖNEMSEL SEÇİMLERLE İKTİDAR GÜCÜNÜ

SINIRLAMA •

ZEITLICHE GEWALTENTEILUNG.................................48

Platon und Aristoteles...............................19

4.3.6. SOSYAL ERKLER AYRILIĞI VE DİĞER DENETİM

ORGANLARI •

SOZIALE GEWALTENTEILUNG UND ANDERE

KONTROLLMECHANISMEN.........................................48

5. ALMAN ANAYASA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ •

EIN KURZER RÜCKBLICK AUF DAS DEUTSCHE

VERFASSUNGSRECHT ..................................................................51

5.1. PAUL KİLİSESİ ANAYASASI •

5.2. 1871 İMPARATORLUK ANAYASASI •

5.3. WEIMAR CUMHURİYETİ ANAYASASI •

5.4. FEDERAL ALMANYA CUMHURİYETİ ANAYASASI •

6. SİYASAL SİSTEMİN BİLEŞENLERİ •

KOMPONENTE DES POLITISCHEN SYSTEMS ...................................65

6.1. SİYASAL KÜLTÜR • POLITISCHE KULTUR

PAULSKIRCHENVERFASSUNG ..............................................51

DIE REICHSVERFASSUNG VON 1871 ....................................52

DIE VERFASSUNG DER WEIMARER REPUBLIK .......................54

ENTSTEHUNG DES GRUNDGESETZES ....................................60

6.1.1. MEDYA • MEDIEN ...............................................66

6.1.2. SİYASAL SİSTEMİN BİR BİLEŞENİ OLARAK SİVİL

TOPLUM KURULUŞLARI

INTERMEDIÄRES SYSTEM IN DER DEUTSCHE

DEMOKRATIE ..........................................................70

6.2. SİYASİ PARTİLER • POLITISCHE PARTEIEN .......................75

6.2.1. BAŞLICA ALMAN SİYASİ PARTİLERİ •

EINZELNE PARTEIEN ...............................................81

6.2.1.1. SPD ........................................................81

6.2.1.2. CDU/ CSU...............................................83

6.2.1.3. FDP .........................................................85

6.2.1.4. BÜNDNIS 90/ DIE GRÜNEN ......................88

6.2.1.5. PDS/ DIE LINKE .........................................91

6.2.1.6. Aşırı Sağ ve Sol Partiler ve Diğerleri•

Rechts-und Linksextreme Parteien

und Andere ..............................................94

o Almanya Ulusal Demokratik

o Cumhuriyetçiler REP

Partisi NPD

Nationaldemokratische Partei

Deutschlands NPD .............................96

Republikaner REP...............................98

6.2.2. PARTİ KAPATMA DAVALARI:

KP, SRPD VE NPD •

Parteiverbote: KPD, SRP und NPD ...................100

6.2.2.1. Kuramsal Temeller •

Theoretische Grundlagen .......................100

6.2.2.2. Anayasayı Koruma •

Schutz der Verfassung ...........................103

6.2.2.3. Almanya Sosyalist İmparatorluk Partisi

(SRPD) •

Sozialistische Reichspartei Deutschlands

SRP........................................................106

6.2.2.4. Alman Komünist Partisi (KPD) •

Kommunistische Partei

Deutschlands KPD .................................108

6.2.2.5. Bir Siyasi Parti Kapatma Denemesi

(NPD - HALK BİRLİĞİ) •

Der Verbotsversuch einer politischen

Partei (NPD-Volksunion) ......................114

6.3. SEÇİM SİSTEMİ VE SEÇİMLER •

WAHLSYSTEM UND WAHLEN .............................................118

6.3.1. SEÇİMLERİN TEMEL İLKELERİ •

GRUNDSÄTZE DES WAHLSYSTEMS...........................119

6.3.2. ALMAN SEÇİM SİSTEMİNİN TARİHÇESİ

VE NİTELİĞİ

GENESE UND MERKMALE DES WAHLSYSTEMS .........120

6.3.3 SEÇİM BÖLGELERİ VE ÇEVRELERİNİN

DÜZENLENMESİ •

GLIEDERUNG DES WAHLGEBIETES..........................129

6.3.4. MİLLETVEKİLİ ADAYLIKLARININ BELİRLENMESİ •

KANDIDATENAUFSTELLUNG ..................................134

6.3.5. YENİ SEÇİM YASASINA GÖRE ALMAN SEÇİM

SİSTEMİ •

WAHLSYSTEM NACH DEM NEUEN WAHLRECHT .........135

7. FEDERAL DEVLET ÖRGÜTLENMESİNDE ANAYASAL KURUMLAR •

VERFASSUNGSORGANE IM POLITISCHEN SYSTEM ..........................153

7.1. FEDERAL PARLAMENTO VE YASAMA YETKİSİ •

BUNDESPARLAMENT UND SEINE

GESETZGEBUNGSKOMPETENZ ...........................................153

7.1.1. FEDERAL DEVLET ÖRGÜTLENMESİNDE YASAMA

YETKİSİ •

GESETZGEBUNGSKOMPETENZEN ZWISCHEN BUND

UND LÄNDERN .....................................................155

7.1.1.1. Federal Parlamento’nun

7.1.1.2. Yasama Yetkisi Federal Parlamento

7.1.1.3. Teamülen Federal Parlamento’nun

Yasama Yetkisine Bırakılan Alanlar •

Ausschließliche Gesetzgebung

des Bundes............................................155

Tarafından Üstlenilen Alanlar •

Konkurrierende Gesetzgebung

des Bundes............................................155

Yasama Yetkisine Bırakılan Alanlar •

Ungeschriebene Gesetzgebungs- zuständigkeit des Bundes.......................157

7.1.2. YASA NEDİR? •

7.1.3. YASA YAPMA SÜRECİ •

7.1.4. FEDERAL PARLAMENTONUN OLUŞUMU •

7.1.1.4. Eyalet Parlamentolarının

Yasama Yetkisine Bırakılan Alanlar •

Ausschließliche Gesetzgebung

der Länder ...........................................157

WAS IST GESETZ ..................................................160

GESETZGEBUNGSVERFAHREN ...............................163

DEUTSCHER BUNDESTAG......................................168

7.1.4.1. Komisyonlar • Ausschüsse ..................170

7.1.4.2. Milletvekilleri • Die Abgeordneten.....172

7.1.4.3. Parlamentonun Denetim Fonksiyonu •

Die Parlamentarische

Kontrollfunktion....................................173

7.2. FEDERAL TEMSİLCİLER MECLİSİ • BUNDESRAT...........175

7.3. FEDERAL CUMHURBAŞKANI • BUNDESPRÄSIDENT.........182

7.4. HÜKÜMET KURULUŞU • REGIERUNGSBILDUNG ..............188

7.4.1. ŞANSÖLYE VE BAKANLAR •

7.4.2. FEDERAL DEVLET VE YEREL YÖNETİM

KANZLER UND MINISTER......................................189

POLİTİKALARI •

BUNDESSTAAT UND KOMMUNALPOLITIK ...............195

7.5. ALMAN HUKUK SİSTEMİ •

DIE DEUTSCHE RECHTSORDNUNG....................................198

7.5.1. YARGI VE YARGININ YAPISI •

JUSTІZ UND IHR AUFBAU .....................................204

7.5.1.1. Yargıç • Der Richter............................210

7.5.1.2. Fahri Yargıç •

Laienrichter und Schöffe.......................214

7.5.1.3. Savcı • Der Staatsanwalt ......................216

7.5.1.4. Avukat • Der Anwalt............................217

7.5.2. YARGIÇ VE YARGIÇLAR YASASI •

RICHTER UND RICHTERGESETZ.............................217

7.5.2.1. Gözetim Kurulu •

7.5.2.2. Yargıcın Hukuk Eğitimi •

7.5.2.3. Yargıçlar Seçim Kurulu •

7.5.2.4. Yargıç Atamaları •

7.5.2.5. Yargıçların Siyasal Çalışmaları ve

7.5.2.6. Alman Toplumunda Yargı Algısı •

Dienstaufsicht ......................................220

Die Juristische Ausbildung zum

Richter.................................................221

Richterwahlausschuss ..........................224

Rekrutieren der Richter........................227

Tarafsızlık •

Die politische Tätigkeit eines Richters

und seine Objektivität ..........................232

Das Rechtsverständnis bzw.

Rechtsgefühl der deutschen

Bevölkerung gegenüber der

praktizierenden Justiz...........................239

7.5.3. YARGIYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER •

DIE WESENTLICHEN BEINFLUSSENDEN FAKTOREN

IN DER RECHTSSPRECHUNG ................................243

7.5.3.1. Medyanın Etkisi •

7.5.3.2. Toplumsal Etkiler:

7.5.3.3. Üst Mahkemelerin Etkileri •

Einfluss der Medien auf das

Gerichtsverfahren ................................244

Din ve Diğer Faktörler •

Beeinflusssung durch das soziale Umfeld:

Religion und weitere Faktoren .............249

Einfluss der obergerichtlichen

Rechtsprechung....................................253

7.5.4. GERİLİM DÖNEMLERİNDE HUKUK VE SİYASET

ARASINA SIKIŞMIŞ YARGIÇ- ÖRNEK OLAYLAR •

DER RICHTER ZWISCHEN RECHT UND POLITISCHER

MACHT WÄHREND DER SPANUNGSZEITRÄUME –

FALLBEISPIELE ...................................................254

7.5.4.1.FeAnMa’nın Okullarda Haç Asma İle

İlgili Kararı •

Anbringen von Kreuzen in

Klassenräumen (Kruzifix- Streit).........255

7.5.4.2.Ludin Örneklemesinde FeAnMa’nın

Başörtüsü Kararı •

Das Kopftuchurteil des

Verfassungsgerichts im Fall Ludin ....258

7.5.4.3.FeAnMa’nin Başörtüsüyle İlgili 2015

Tarihli Yeni Kararı •

Das neue Kopftuchurteil des

Verfassungsgerichts vom 2015 ............264

7.6. FEDERAL ALMANYA ANAYASA MAHKEMESİ VE

KURUMSAL YAPISI •

DAS VERFASSUNGSGERICHT DER BUNDESREPUBLİK

DEUTSCHLAND UND SEINE STRUKTUR .............................271

7.6.1. TARİHİ GELİŞİMİ • ENTSTEHUNG.......................271

7.6.2. OLUŞUMU • ORGANISATІON ...............................274

7.6.3. ÜYE SEÇİMİ • WAHL DER RICHTER....................275

7.6.4. GÖREVLERİ • TÄTIGKEITSFELDER.....................280

7.6.4.1. Anayasa Organlarının ve Federatif

Anlaşmazlıkların Denetimi •

Organstreitigkeiten und föderative

Streitigkeiten .......................................282

7.6.4.2. Yasama İşlemlerinin Denetimi •

Kontrolle der Gesetzgebungsakten .......282

7.6.4.3. Anayasa Şikayeti •

7.6.4.4. Demokrasi ve Hukuk Devletini

Verfassungsbeschwerde........................285

Koruma •

Demokratie- und

Rechtsstaatssicherung .........................290

7.6.5. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARININ

BAĞLAYICILIĞI •

WIRKSAMKEIT DER ENTSCHEIDUNGEN DES

VERFASSUNGSGERICHTS........................................292

7.6.6. BİR ANAYASA ORGANI OLARAK SİYASAL YAPIDA

FEDERAL ANAYASA MAHKEMESİ •

BUNDESVERFASSUNGSGERICHT ALS EIN

VERFASSUNGSORGAN IM POLITISCHEN PROZESS .....292

8. ÖZET VE DEĞERLENDİRME •

SCHULUSSBETRACHTUNG...........................................................297

8.1. DEMOKRATİK SİSTEMDE ERKLER

AYRILIĞI VE YARGI •

GEWALTENTEILUNG IM GEFÜGE DER DEMOKRATIE UND

GERICHTSBARKEIT..............................................................297

8.2. SEÇİM SİSTEMİ VE SEÇİMLER •

WAHLSYSTEM UND WAHLEN ...............................................301

8.3. HUKUK VE YARGIÇ • RECHT UND RICHTER........................305

8.4. ANAYASA VE FEDERAL ANAYASA MAHKEMESİ •

GRUNDGESETZ UND DAS VERFASSUNGSGERICHT...................306

8.5. BİR VATANDAŞ OLARAK YARGIÇ, HUKUK VE

MAHKEMELER •

DER RICHTER ALS BÜRGER, RECHT UND DIE GERICHTE .......311

9. EKLER/ OKUMA PARÇALARI • ANHÄNGE/ LESETEXTE...............317

9.1. FRANZ KAFKA’DAN BİR ÖYKÜ: YASAYA AÇILAN KAPI...317

9.2. EINE ERZÄHLUNG VON FRANZ KAFKA:

DIE TÜR ZUM GESETZ.........................................................319

10. KAYNAKÇA • LITERATURVERZEICHNIS.......................................321

10.1. İNTERNET KAYNAKLARI • INTERNETVERZEICHNIS ...........338

10.2. ÇİZELGE KAYNAKÇASI • ABBILDUNGSVERZEICHNIS ........340

10.3. DİĞER KAYNAKÇALAR • ZUSÄTLICHE VERZEICHNIS........347

11. KAVRAM DİZİNİ • STICHWORTRESGISTER .................................349

1. TAKDİM • VORWORT

Bu çalışma, kitabın daha önceki baskılarının gözden geçirilmiş

ve kapsamlı olarak geliştirilmiş halidir. Kitaba yeni bölümler

eklenmiş, mevcut bölümlere ilişkin açıklamalar genişletilmiş ve

Alman siyasal sisteminde yapılan son değişikliklere yer verilmiştir.

Kitabın isminde de değişiklik yapılmıştır.

Çalışma, Alman siyasal sistemini konu ettiğinden, okuyucuya

kolaylık sağlama amacına yönelik olarak ve bir yeniliğe de öncülük

etmek adına, İçindekiler ve metin içi başlıkları Almanca karşılıkları ile

beraber verilmiştir. Okuyucuya kullanım kolaylığı ve ilgili konunun

daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla kitap, Türkçe ve Almanca

olmak üzere, iki dilde hazırlanmış renkli 29 çizelge ile destek-
lenmiştir. Gerek konu başlıkları gerekse çizelgelerde kullanılan

Türkçe kavramlar, Almanca’dan birebir çevrilmemiş; Alman litera-
türündeki kavramların Türkçe’deki en uygun karşılıkları tercih

edilmiştir.

Devletler, demokratik anayasalarıyla iyi ve adaletli bir yönetim

düzenini hedefler. Alman Devleti de anayasasının 20. maddesinin

2. ve 3. paragraflarında “İktidar gücünü Alman halkı adına bir-
birinden bağımsız olan yasama, yürütme ve yargı organları aracılığı

ile yürütür” kuralını benimsemiştir. Devletin bu organları doğal olarak

beraber çalışmak durumundadırlar. İşte bu çalışma, yargı ve siyaset

kurumlarının iç içe girmiş kaçınılmaz yakın ilişkilerini incelemektedir.

Devlet erkleri arasında var olan çatışma noktalarının, yetki

dağılımında çoğu zaman yetki sınırlarının yakın veya iç içe geçmiş

olmasından kaynaklandığı görülür. Devlet organlarının yetkilerinin

anayasa ile belirlenmesi ve sınırlandırılması iktidar gücünün keyfi

kullanılmaması için konulmuş önemli bir engeldir. Ancak bu

düzenleme, devlet erklerinin zorunlu olarak ortak çalışması

zorunluğundan doğan birçok sorunu da beraberinde getirmektedir.

Örneğin, yargının siyasal kurumlardan tamamen bağımsız, kendi iç

işleyişinde de özerk olması hep tartışılır. Fakat halkın devlete olan

güveninin tecelli edeceği yegâne kurum olan yargının

demokratikleştirilmesi çok konuşulmasına rağmen, bu konuda ciddi

değişiklikler getirecek adımların atılmadığı görülmektedir.

Yasama, yürütme ve yargı erkleri arasında var olan gerilim,

erkler ayrılığı fikrinden daha eskiye dayanmaktadır. Kanunları

yorumlama konusu Roma Hukuku’nun da tartışma konusuydu. Hatta

tartışmalar o derece ileri seviyede yapıldı ki İmparator Justinianus

M.S. 553 yıllarında kanunları yorumlamayı yasak etmişti (Hirsch

2002, V). Bugün de aynı tartışmalar söz konusudur. Yapılan tartışmalara

bir yanıt olarak Alman Anayasa Mahkemesinin ilk hâkimlerinden Willi

Geiger, tarafları şu şekilde ikaz etmektedir: “Bir mahkemenin, hatta

anayasa mahkemesinin görevi anlaşmazlıklar konusunda bir karar

vermektir. Mahkemenin görevi bilimsel çalışmalar yapmak değildir.”

(Geiger 1980, 5).

Bu çalışma, erkler ayrılığının başlangıçtan günümüze kadar

genel bir özetini yaparken aynı zamanda Alman anayasal tarihini de

Paul Kilisesi Anayasasından itibaren incelemektedir. Çalışma aynı

zamanda anayasa fikrinin gelişimini ve çeşitli anayasa modellerini

konu etmektedir. Siyasal sistemin gelişiminin devam ettirilmesinde

temel unsur olarak anayasa kabul edilmektedir. Bunu esas alan bu

çalışma anayasaların siyaset kurumu ile ilişkilerine ve bunların

işleyişlerine de kısaca yer vermiştir. Anayasa, aynı zamanda da bu

siyasal sistemin işletim programı olma hüviyetindedir. Siyasal

kararların alınmasında hangi kurumun veya yetkilinin hangi kararı

vereceğini belirler. Anayasalarda toplumun tümünün değer yargıları

ön plana çıkar.

Bu çalışmanın temel alanını, devlet erklerinin (yasama, yürütme,

yargı) yetki ve sorumluluk alanlarının Federal Almanya Cumhuriyeti

Anayasasının ilgili maddelerinde yerini bulmuş olmasına rağmen,

çeşitli ortam ve bilimsel çalışmalarda konu edilen erkler arası

çekişme, hatta ileri seviyede yapılan tartışmalar ve bu kurumların

anayasa ve yasalar içindeki konumu oluşturmaktadır.

Çalışmanın ilgili kısmında Federal Almanya Anayasasının

maddeleri yorumlanmış ve bu anayasa maddeleri sayfa sonuna,

örneğin FeAnMad 19 şeklinde ve Bundeszentrale für politische

Bildung’un (bpb) tercümelerinden faydalanılmıştır. Kısaltmalar çoğu

zaman Almanca esasına dayandırılarak Türkçeleştirilmiş, ancak birçok

kısaltma Almanca aslında olduğu gibi bırakılmıştır. Zira okuyucu atıf

yerini ancak bu şekilde kolaylıkla bulabilecektir. Örneğin, bir Federal

Anayasa Mahkemesi kararına atıfta bulunulmuşsa, kısaltma da

Almanca aslında olduğu gibi bırakılmıştır. Aksi takdirde o kaynağa

doğrudan ulaşmak mümkün olmayacaktır.

Max-Planck Enstitüsü‘den Sayın Dr. Silvia Tellenbach’a ve

yönlendirmelerinden dolayı Albert Ludwigs Üniversitesi Hukuk

Fakültesi profesörlerinden Sayın Prof. Dr. Thomas Würtenberger’e,

tavsiye mektubu ile Max-Planck Enstitüsüne kabulümü sağlayan

İstanbul Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Adem

Sözüer ve bu çalışmanın fikir babası Sayın Prof. Dr. İzzet Özgenç’e

içtenlikle teşekkür ederim. Yazım hatalarını düzeltmek için ilk

okumayı yapan ve önerilerinden yararlandığım değerli arkadaşım

Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Sayın Prof. Dr.

Veysel Başpınar’a teşekkürü bir borç bilirim.

Kapsamlı değişiklik yapılan elinizdeki kitabın üçüncü baskısının

ortaya çıkmasında yardımlarını esirgemeyen Gazi Ünivesitesi Ceza ve

Ceza Muhakemesi Hukuku kürsüsü asistanlarından Sayın Gökhan

Ölmez, Ali Şahin Kılıç, Efe Can Karabulat, Musa Kaya, Osman Gazi

Ünal ve Burcu Baytemir Kontacı’ya, ayrıca Anayasa Hukuku kürsüsü

asistanı Murat Erdoğan’a ve kitapta yer alan çizelgelerin yeniden

çiziminde yaptığı değerli katkılardan dolayı yeğenim Mimar Ömer

Faruk Bayraktarlı’ya teşekkürü bir borç bilirim.

Bu tür çalışmaların ortaya çıkmasında en önemli faktör huzurlu

bir çalışma ortamıdır. Bunu bana sağlayan aileme ve sevdiklerime

müteşekkirim.

Bu kitabın, yayımını gerçekleştiren Savaş Yayınevi sahibi Sayın

Barış Gezerkaya ve dizgisini titizlikle yapan, Ümmühan Eroğlu’na en

içten teşekkürlerimi sunarım.

Bu çalışmaya yönelik yapıcı eleştiri, görüş ve önerilerinizi

ihsanyb@gmail.com adresine göndermeniz beni çok memnun

edecektir.

İhsan Yılmaz Bayraktarlı